Haka, the Breath of Fire – Een interview met Maori Toroa Aperahama

Moari Elder Toroa Aperahama, ‘Chagrijnige oude man’ zoals hij zichzelf noemt, geeft binnenkort opnieuw zijn fantastische workshop haka in ons centrum. En dat is een hele eer! Want geef toe, haka spreekt toch wel echt tot de verbeelding. Je kent haka zeker, die dans die de Maori’s altijd doen voor een rugby wedstrijd, maar weet je eigenlijk wat het is en waarom wij nood zouden hebben aan een haka workshop? We vroegen het aan Toroa tijdens een plezierig interview met deze ‘grumpy old man’.

Waar komt het woord ‘Haka’ vandaan?

” ‘Ha’ betekent ‘breath’, adem, en ‘Ka’ is ‘fire’, vuur. Het woord komt voort uit wat ik ‘de adem van de Taniwha‘ noem. De Taniwha is in mijn cultuur het equivalent van de draak in de jouwe. Onze draken vliegen niet, onze Taniwhas gaan door het water en door de lavastromen van de vulkanen. Breath of Fire, dat is de betekenis van haka.”

Waar komt Haka zelf vandaan? Waarvoor werd het gebruikt?

“Kijk, wij, Maori, zijn niet anders dan iemand anders. Het moment dat we waarde zijn beginnen hechten aan ons land was het moment waarop we een stammenoorlog begonnen, omdat we geen bewaker of bewaarder van ons land meer wilden zijn, maar eigenaars. Hierdoor werden we verplicht de strijd aan te gaan. Dat is toen we begonnen met het uitvoeren van de oorlogsdans. Haka is een manier om te proberen je vijandige krijger te intimideren of bang te maken. Het is niet alleen de dans waarmee we intimideren. We hebben bijvoorbeeld ook veren op de achterkant van ons hoofd om de krijgers af te leiden tijdens het vechten zelf. De veren die we gebruiken zijn afkomstig van de Tiwakawaka of Fantail in Nieuw-Zeeland; in Australië is het de Willie Wagtail, het equivalent in België zou de ‘Ekster’ zijn. Ze vertegenwoordigen allen mijn oorlogsgod, Tūmatauenga.”

In onze cultuur zijn we niet bang om te sterven 

“We legden ons geen bepantsering op zoals jullie vroeger in Europa deden, we gingen gewoon het slagveld op en vechtten. In onze cultuur zijn we niet bang om te sterven. Omdat sterven geen einde is, maar een nieuw begin. Ons leven is een oneindige cirkel. Daar hebben we het symbool “Mutunga Kore” voor, het eeuwigheidssymbool. Wij zijn een volk dat gelooft dat we uit de duisternis komen en ons hier vlak voor het moment van de schepping naartoe hebben gewerkt. Conceptie zou je het, denk ik, kunnen noemen. Dus we cirkelen rond in de duisternis tot we licht zien dat balans brengt. Dat is eigenlijk het moment van de geboorte. Voor ons is het moment van geboorte niet het begin, we zijn van mening dat we pas halverwege zijn als we worden geboren. Dan gaan we door het licht en keren we weer terug naar de duisternis om die cyclus voort te zetten. Het is oneindig.”

“Er bestaan veel verschillende dimensies van dood en sterven. Tegenwoordig richten mensen zich slechts op 1 dimensie van sterven, we zijn vergeten hoe we moeten sterven en dat er verschillende manieren zijn om dood te gaan, zelfs terwijl we leven. Dat is ook zo met liefde. We hebben veel manieren om lief te hebben, maar toen het christendom arriveerde, leerden we liefde in slechts één dimensie te zien. En die dimensie werd een eigendomszaak. Je kunt geen liefde bezitten, want liefde is eindeloos.”

Hoe ziet een Haka-workshop eruit?

“Normaal gesproken bied ik tweedaagse workshops aan, en meestal begin ik de workshop met het geven van een inleiding over Nieuw-Zeeland, de betekenis van Haka etc. Deze introductie kan tot 3 uur duren. Na deze lezing is iedereen volledig ondergedompeld in onze wereld van haka. Het is belangrijk dat er respect wordt betoond aan haka. Het enige waar mijn grootmoeders en Elders over waken, is dat mensen respect tonen voor onze cultuur. Ik ben niet per se hier om jullie mijn cultuur te leren, maar ik probeer iedereen weer in contact te brengen met jullie eigen cultuur.”

“Ik ben ervan overtuigd dat je voorouders ook hun eigen krachtrituelen zoals een dans uitvoerden voordat ze het slagveld op gingen. Deze gewoontes zijn grotendeels verdwenen. Dat betekent niet dat ze überhaupt verloren zijn, want ze zitten opgeslagen in je DNA, het is gewoon een kwestie van die deur weer te openen. Dat is waar het allemaal om draait. Als het eenmaal in je DNA zit, gaat het niet weg. Wanneer mensen haka uitvoeren, maken ze onbewust opnieuw verbinding met deze kennis. Voor mensen die haka alleen kennen van rugby, doet het iets heel bijzonders wanneer ze haka voor het eerst in het echt zien en beleven, ze voelen dat wat ze doen, een soort herkenning is.”

Is de haka die we zullen leren, de haka die we zien op tv?

“Er bestaan verschillende soorten haka. De haka die op het slagveld wordt gebruikt, wordt haka Peruperu (‘oorlogsdans met wapens’) genoemd. Het is de haka die we uitvoeren om te vechten en om te doden of gedood te worden.

Door de huidige pandemie is het slagveld vandaag veranderd

“Wat ik tijdens mijn workshops aanbied, heet haka Taparahi. Dat is de haka die je ziet in video’s van bruiloften en begrafenissen. Deze haka is meer motiverend en symbolisch en is meer bedoeld voor innerlijk werk. Door de huidige pandemie is het slagveld vandaag veranderd, de vijand is veranderd. In mijn cultuur is Corona eigenlijk niet de vijand, ik noem hem zelfs ‘Uncle Corona’. Ik ben niet bang voor hem. Mijn voorouders vertelden reeds vroeger verhalen over de tijd waarin we ons nu bevinden. Ik ben er van overtuigd dat hij hier eigenlijk is om ons te helpen.

Zoals ik al zei, onze slagvelden zijn veranderd, ons nieuwste slagveld van vandaag bevindt zich binnen in ons en ons immuniteitssysteem is de krijger. We mogen niet meer knuffelen. In Maori noemen we een knuffel een “ahwi”. Dit is niet de beter gekende “Hungi” waarbij twee mensen hun neus en voorhoofd tegen elkaar drukken, elkaars hoofd vasthouden en tegelijkertijd inademen om hetzelfde moment en dezelfde ademhaling te delen. Maar de “ahwi” geven wij altijd als wij elkaar begroeten of afscheid nemen. Stel je deze mooie knuffel voor en de helende energieën die er in zitten. Dat is de nieuwste aanslag op ons innerlijke slagveld. Ik mis knuffelen echt. Het heeft een enorme invloed op mij, maar ja …”

Pandemie

“Kijk, mijn vrienden klagen af en toe tegen mij en zeggen ‘oh mijn god, we verliezen onze vrijheid en onze rechten’, en soms wil ik ze een klap geven en ik vertel ze: wil je praten met iemand die echt weet wat het verliezen van vrijheden betekent? Dan kan ik jou heel wat vertellen. Omdat ik het eerste kleinkind was, werd ik in eerste instantie aan mijn grootmoeder overhandigd om op de oude manier opgevoed te worden, wat betekende dat zij en mijn zes Elders zich over mijn opvoeding ontfermden. Toen ik opgroeide, mocht mijn taal niet in het openbaar of op scholen worden gesproken, dus namen mijn grootmoeder en Elders me mee ‘underground’ en leerden het me. Alleen op die manier heb ik alles kunnen leren. Het gebeurde onder de radar. Dus als mijn goeie vrienden met me praten over het verliezen van hun vrijheden, vertel ik ze dat ze ‘geen idee’ hebben wat het verliezen van vrijheid echt inhoudt.

“Ik heb de reputatie van ‘chagrijnige oude man’ vooral verworven omdat ik zoveel inging tegen mijn stam. Ik was niet altijd akkoord met hun manier van denken en handelen, maar wat hun aanpak rond Uncle Corona betreft, ben ik erg trots op hen. Toen de Nieuw-Zeelandse regering besliste dat het land in lockdown zou gaan, was mijn stam de eerste die naar de overheidsinstanties ging en zei: ‘Nee. Dit is wat we zullen doen en als je het niet leuk vindt, zullen we met je vechten. We zullen onze tribale grenzen afsluiten. De lockdown in onze stam was enorm hard. We deden het om onze ouderen en onze kinderen te beschermen. Niemand kwam er in en als iemand het stamgebied verliet, mochten ze niet meer terugkomen. Al snel volgden de andere stammen in Nieuw-Zeeland en we werden in onze visie gesteund door onze regering. Nieuw-Zeeland is aan beide kanten nog steeds erg racistisch. Maar 90% van de bevolking stond achter wat de stammen deden. Het was gewoon een mooi voorbeeld van hoe iedereen samenwerkte.

De reden waarom mijn mensen onmiddellijk in actie kwamen, is omdat we het al eerder meemaakten. Vroeger veegden de Engelsen ons bijna van de aardbodem door de ziektes die ze meebrachten. Daarom gingen mensen onmiddellijk de grenzen beschermen. En ze hebben het bereikt. De meeste landen richten zich meer op onderdrukking dan op eliminatie. We zijn erin geslaagd om het te elimineren. In mijn stam was er geen enkele infectie of dode.”

“Tijdens haka is het gevoel van saamhorigheid en delen erg sterk. Het is een tijd om naar elkaar te luisteren. Het is voor onze frontlinie in deze tijd niet gemakkelijk. Toen ik in Spanje was, werd ik tijdens de harde lockdown gecheckt door de ‘Guardia Civil’. 8 stoere politieagenten. Toen ze wilden weg gaan, dankte ik hen voor het veilig houden van mijn gezin en ik wenste hen toe dat ze ook elke avond veilig naar huis, naar hun gezin, konden gaan. Ik zag de tranen in hun ogen. Ik denk dat die mensen niet genoeg bedankt worden. Ook daarom is haka er. Ik groeide op in een stam waarvan de naam in Maori hetzelfde betekent als “familie”. Als 1 lid van de stam pijn voelt, voelt de hele stam die pijn. Als een lid van de stam vreugde voelt, voelt de hele stam die vreugde. Zo is het ook met haka.” 

“Het is een goed moment om dingen los te laten. Ik stop ook helende energieën in mijn hakaworkshops. Het is erg belangrijk omdat zoiets als een haka veel emoties naar boven zal brengen, of ze nu voorouderlijk of familiaal zijn of gewoon alledaagse problemen, het zal het naar boven komen. Het zal voor mij een belangrijke workshop zijn.”

Waarom bied je haka aan in Europa?

“Toen ik voor het eerst naar Europa kwam, vroegen ze me of ik haka kon lesgeven. En ik zei nee. Haka is van mij, neem het alsjeblieft niet af. Maar nadat ik hier video’s had gezien van blanken die de haka uitvoerden en er niets van afwisten, dacht ik: dit geloof je toch niet! Het enige wat ik zie is uitbuiting als ik kijk naar de workshops die hier worden aangeboden door trainers die niet op een degelijke manier opgeleid zijn door een Maori. Daarom heb ik na lang aandringen toch beslist om haka te geven, maar dan op de juiste manier.”

“Mijn haka uit Nieuw-Zeeland zijn voor mij heilig, dus ik zal ze hier niet onderwijzen. In plaats daarvan componeer ik hier een unieke haka die ik de groep dan laat vertalen naar hun eigen moedertaal. Haka uitvoeren in je eigen moedertaal stelt me in staat om de kracht van hun eigen taal te laten zien. Een taal is pure energie en vibratie. Door mensen iets te schenken wat ze zelf hebben gecomponeerd en wat ze ‘eigen’ kunnen noemen, versterk je de kracht van het ritueel. Voor elke plek bestaat een eigen haka. Niemand is eigenaar van het concept en het concept is van iedereen.”

Wordt Haka alleen door mannen uitgevoerd?

“Voornamelijk wel. Maar niet altijd, ook vrouwen doen haka. Vroeger, toen de krijgers klaar waren om het slagveld in te gaan, voerden ze eerst de haka uit voor de Chiefs, de medicijnmannen en de volledige stam. Werd het aan het einde van de voorstelling stil, dan werd dit gezien als een slecht voorteken en werden de krijgers verboden het slagveld te betreden. Als ze een goede, echt krachtige haka uitvoerden en de vrouwen hun haka ook begonnen uit te voeren en op de mannen af gingen, betekende dit een goede kracht en kregen ze de toestemming om ten strijde te trekken.”

“Er bestaan echter wel andere protocollen en acties in tegenstelling tot de mannen. Vrouwen voeren niet uit wat we ‘Pukana’ noemen, het porren van de tong, omdat het wordt gezien als een oneerbare uitnodiging. Ook het spreiden van de benen ​​en hurken zoals de mannen doen, wordt om dezelfde voor de hand liggende redenen niet door vrouwen gedaan.”

Wat leren we in de workshop?

“Allereerst leer je een nieuwe vreemde taal. Je leert over de beweging en de beat. En dan leer je de actie. Het zijn eigenlijk de energieën die het werk doen. Ik zorg ervoor dat vrouwen worden beschermd door de mannen, zodat ze hun kracht daadwerkelijk naar buiten durven brengen zonder zich bedreigd te voelen.”

“Ik vertel mensen dat ze heel boos (op een positieve manier) moeten worden voordat een workshop begint, omdat woede een van de krachtigste energieën is die we kunnen produceren. Het is vervolgens mijn taak om iedereen te laten zien hoe die energieën weer in positieve zin kunnen worden gericht. En dan gebeurt de magie. Het wordt een persoonlijke reis. Ik neem je niet mee op mijn reis, maar ik omarm je en bescherm je terwijl je zelf jouw reis onderneemt.

Waarom zou je deelnemen aan een workshop?

Het gaat niet om ‘waarom zou ik het eten’, maar ‘zal ik het eten’. Als je mee wilt doen, zal er iets resoneren. Ik geloof niet dat dat per se de haka zelf is, het is wat de haka vertegenwoordigt. Als ik vraag wanneer iemand zich inschrijft voor mijn haka, dan vertellen velen mij dat ze zelf niet goed weten waarom, maar dat ze zich gewoon hebben aangemeld. Aan het einde van de workshop komen ze er meestal achter waarom ze de stap zetten. Ik ben er niet om iemand te vertellen wat ze moeten doen en hoe ze het moeten doen, zolang de haka maar wordt gerespecteerd.

De haka kan ook gebruikt worden in je dagelijks leven. De woorden kan je opzeggen als je kracht nodig hebt of zich er een probleem voordoet, wat zich ook aandient. Het is een soort ritueel.

Wat zou je doen als je gedurende één dag onzichtbaar zou kunnen zijn?

“Dat zou geweldig zijn. Dus dit betekent dat ik overal naartoe kan vliegen? Dan is het eerste wat ik zou doen, naar elke supermacht op de planeet gaan en al hun wapens uitschakelen. En ten tweede zou ik in iedereen een zaadje willen planten. Ik zou hiervoor de ‘Taiaha’ gebruiken, dat is het grootste wapen dat ik draag, de speer van de liefde, en die mist nooit. Ik wil liefde en vrede in iedereens oren influisteren. We hebben genoeg van oorlog, moord en hongersnood. Alles is een strijd. We zouden moeten kunnen zeggen: laten we eens kijken, dat hebben we allemaal gehad, laten we nu de balans zoeken. Liefde is veel gemakkelijker te doen. Het is een kwestie van een balans zoeken.”

“De oorlogen die jullie meemaakten in Europa brachten een balans met zich mee. Er is altijd een evenwicht. Als je ziet wat jullie hebben bereikt door de steden weer op te bouwen. De liefde van het Europese volk. Je hebt 3 generaties vrouwen waar je dankbaar voor moet zijn. Veel mannen kwamen niet terug uit de oorlog. Dus die drie generaties vrouwen namen ook de rol van die mannen op zich, en ze zouden geëerd moeten worden omdat ze een andere balans in de oorlog brachten, namelijk de zachtheid en de zachtheid van de mensen hier. Dat is wat ik zie, balans. Alles heeft balans.”

“Oh, ik zou veel onheil kunnen veroorzaken als ik onzichtbaar was, mijn God, ‘I would have a ball’.” (lacht)

Welk advies zou je de lezers nog willen meegeven?

“Ik ben de laatste tijd erg betrokken bij de jeugd. Van de kinderen en de kleinkinderen en van daaruit natuurlijk de natuur. Voordat ‘Uncle Corona’ arriveerde, schreeuwden de jonge mensen tegen ons over het milieu, maar we luisterden niet naar deze milieubeweging. En toen was ineens Corona die ons verplicht er naar te luisteren.”

“Mijn generatie en de generatie vóór mij hebben alle milieuproblemen veroorzaakt. En toch vertellen we jonge mensen wat we gaan doen om de planeet te herstellen. Dat is gekheid! Wij moeten ze niet vertellen wat ze moeten doen, we moeten naar ze luisteren. We zouden ze moeten vragen om ons te vertellen wat ze willen dat we ze achterlaten. We denken dat we het beter weten omdat we volwassen zijn, maar dat is niet zo. We moeten naar hen gaan luisteren en ernaar handelen.”

En we kunnen heel wat doen. Want wij zijn de consumenten. We laten ze ons regeren. Dit is een manier van denken en bewustwording die nu vanuit jonge mensen komt. Ze kiezen nu eerder voor biologisch, ze willen duurzame bedrijven, enz. Ze weten meer dan we ons realiseren.”

“Onlangs vertelde ik het oudste kind van een bevriend koppel een verhaal over toen ik opgroeide en hij was gefascineerd. Ik vertelde hem over de keren dat ik in de rivier aan het zwemmen was en datzelfde water dronk als ik dorst had. Hij antwoordde: ‘Is het water in de rivier niet troebel en vuil?’ Maar dat was het niet. Dat verraste hem totaal. De jongeren van de milieubeweging hebben niet meegemaakt dat ze uit een rivier kunnen drinken. Ze jagen een droom na die voor ons normaal was. En het is mijn rol of mijn verantwoordelijkheid om tegen deze jonge mensen te zeggen dat ze die droom moeten blijven volgen, blijven jagen, want die droom kan opnieuw werkelijkheid worden. Ik ben opgegroeid in die droom. Ik ben opgegroeid in een niet-vervuilde wereld.”

“De Maori-bevolking heeft twee generaties van drugs en alcohol geleden. We hebben geen rolmodellen meer. Maar het mooie is wat ik nu zie gebeuren. Veel van de jongeren worden zelf rolmodellen. Ze kiezen voor duurzaam ondernemen in plaats van hebzucht. Uiteindelijk zullen ze er een einde aan kunnen maken.”

De natuur toont geen genade

“In Maori hebben we een gezegde: “Kaore te Taiao ka whakaaroha”, ‘De natuur toont geen genade’. We zijn onze verbinding kwijtgeraakt, maar ik merk tot mijn vreugde dat veel mensen zich opnieuw wensen te verbinden met de natuur. Ik zeg tegen iedereen als ze met hun kinderen het bos in gaan: laat hen ravotten en kijk naar ze. Je zult nooit een scheiding zien tussen die kinderen en de natuur om hen heen, omdat ze nog steeds in die staat van zuiverheid en onschuld verkeren. Terwijl wij die onschuld en zuiverheid hebben verloren. Mijn voorouders zeiden dat deze tijden slechts een waarschuwing zijn. En ze zeggen ook dat degenen onder ons die verbonden zijn, geen angst hoeven te hebben. Want angst is de ergste vijand.”

De Haka-traditie is een van de oudste bewaarde rituelen van de Maori-bevolking. De dans zelf bestaat uit een reeks gebaren, vaak beginnend vanuit een gehurkte positie. Acties omvatten stampen met de voeten, ritmisch slaan op het lichaam, zingen, roepen, de tong of het wit van de ogen laten zien. De woorden die gebruikt worden in een haka gaan vaak over voorouders en gebeurtenissen uit de geschiedenis van de stam.

Traditioneel werd de haka uitgevoerd toen twee partijen elkaar ontmoetten als onderdeel van de gebruiken rond ontmoetingen. De haka werd bijvoorbeeld op het slagveld gebruikt om krijgers mentaal en fysiek voor te bereiden op de strijd, maar hij werd ook uitgevoerd wanneer groepen in vrede samenkwamen.

Tegenwoordig wordt haka nog steeds gebruikt tijdens Māori-ceremonies en vieringen om gasten te eren en het belang van de gelegenheid te onderstrepen. Dit geldt ook voor familie-evenementen, zoals verjaardagen en bruiloften. Haka wordt ook gebruikt om tegenstanders op het sportveld uit te dagen. Het Nieuw-Zeelandse rugbyteam, de All Blacks, voert de haka voor elke wedstrijd uit in een verbluffende show van kracht en fysieke bekwaamheid.

Niet-Māori zijn welkom om de haka te leren, maar het is belangrijk dat je de cultuur en tradities achter de dans respecteert. Leer de woorden en zorg ervoor dat je de betekenissen achter de gezangen begrijpt, de bedoeling van een bepaalde haka en wat je probeert uit te drukken tijdens het uitvoeren ervan.